Biriktiricilik (İstifçilik) Bozukluğu Nedir? Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Biriktiricilik (İstifçilik) Bozukluğu ve Bilişsel Davranışçı Terapi: Eşyaların Gölgesinde Kaybolmamak
Biriktiricilik bozukluğu, diğer adıyla istifçilik, bireylerin işlevsiz, değersiz veya ihtiyaç duyulmayan eşyaları biriktirme ve onlardan ayrılma konusunda aşırı zorluk yaşama ile karakterize edilen bir ruh sağlığı sorunudur. Bu bozukluk, kişinin yaşam alanını aşırı derecede doldurabilir, sosyal ilişkilerini, günlük işlevselliğini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Biriktiricilik bozukluğu, genellikle gereksiz eşyalarla dolup taşan, karmaşık ve kaotik bir ortamın ortaya çıkmasına neden olur. Neyse ki, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), biriktiricilik bozukluğunun üstesinden gelmek için etkili bir tedavi yöntemi sunar.
Biriktiricilik Bozukluğu Nedir?
Biriktiricilik bozukluğu, kişilerin nesneleri toplama ve onlardan ayrılmama konusunda güçlü bir ihtiyaç hissetmeleriyle tanımlanır. Bu bozukluk, topladıkları nesnelerin değeri veya işlevi olmasa bile onlardan ayrılmanın yoğun bir kaygı yaratmasına neden olur. Biriktirilen nesneler genellikle gazete, eski kıyafetler, boş kutular, posta, plastik torbalar gibi değersiz veya işlevsiz eşyalardan oluşur. Zamanla bu eşyalar, bireyin yaşam alanını doldurur ve evde normal bir şekilde hareket etmeyi zorlaştırabilir.
Biriktiricilik bozukluğu olan bireyler, genellikle aşağıdaki belirtileri gösterir:
- Aşırı Eşya Biriktirme: Değersiz veya işlevsiz eşyaları aşırı miktarda biriktirme.
- Eşyalardan Ayrılma Güçlüğü: Eşyaları atma veya onlardan ayrılma konusunda yoğun kaygı ve stres yaşama.
- Yaşam Alanlarının Kullanılamaz Hale Gelmesi: Biriktirilen eşyaların yaşam alanlarını doldurması, mobilyaların ve odaların normal işlevini yitirmesi.
- Karar Verme Zorluğu: Hangi eşyaların tutulup hangilerinin atılacağına karar vermede zorlanma.
- Sosyal İzolasyon: Biriktirme nedeniyle utanç duyma ve başkalarını eve davet etmeme, sosyal ilişkilerde bozulma.
Biriktiricilik Bozukluğunun Nedenleri?
Biriktiricilik bozukluğunun kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, birçok faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir:
1. Genetik Yatkınlık: Ailede biriktiricilik bozukluğu öyküsü olan bireylerde bu bozukluğun gelişme olasılığı daha yüksektir. Genetik faktörler, biriktiricilik davranışlarına yatkınlığı artırabilir.
2. Bilişsel Bozukluklar: Biriktiricilik bozukluğu olan bireylerde dikkat eksikliği, bellek sorunları ve organizasyon zorlukları gibi bilişsel bozukluklar yaygındır. Bu bireyler, eşyaların değeri veya işlevi hakkında sağlıklı değerlendirmeler yapamayabilir.
3. Duygusal Bağlanma: Biriktiricilik bozukluğu olan bireyler, eşyalarla duygusal bir bağ kurabilir ve bu nesnelerden ayrılmayı kişisel bir kayıp olarak algılayabilir.
4. Travma ve Stresli Yaşam Olayları: Geçmişte yaşanan travmatik olaylar veya kayıplar, biriktiricilik davranışını tetikleyebilir. Biriktirilen eşyalar, bireyin güvenlik ve kontrol duygusunu yeniden kazanma çabası olarak görülebilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Biriktiricilik Bozukluğu
Bilişsel Davranışçı Terapi, biriktiricilik bozukluğu için en etkili tedavi yöntemlerinden biridir. BDT, bireylerin düşünce, duygu ve davranışları arasındaki bağlantıları anlamalarına yardımcı olur ve işlevsel olmayan düşünce kalıplarını değiştirmeyi hedefler. Biriktiricilik bozukluğunda BDT, bireylerin eşyalarla ilgili inançlarını ve bu inançların onların davranışlarını nasıl şekillendirdiğini keşfetmelerini sağlar.
BDT’nin biriktiricilik bozukluğu üzerindeki etkileri ve sağladığı faydalar:
1. Düşünce Kalıplarının Tanınması ve Sorgulanması: BDT, bireylerin biriktirilen eşyaların değeri ve anlamı hakkındaki düşüncelerini tanımalarına ve sorgulamalarına yardımcı olur. Örneğin, "Bu eşyayı atarsam değerli bir şey kaybedeceğim" veya "Bu eşyayı gelecekte kullanabilirim" gibi düşünceler üzerinde çalışılır.
2. Karar Verme ve Organizasyon Becerilerinin Geliştirilmesi: BDT, bireylerin karar verme becerilerini geliştirerek hangi eşyaların tutulup hangilerinin atılacağını belirleme konusunda daha sağlıklı seçimler yapmalarını sağlar. Ayrıca, organizasyon ve düzenleme stratejileri öğretilir.
3. Maruz Bırakma ve Tepki Önleme: BDT’nin bir alt yöntemi olan maruz bırakma ve tepki önleme, bireyin kaygı yaratan durumlarla yüzleşmesine ve bu durumlara karşı gösterdiği kompulsif tepkileri azaltmasına yardımcı olur. Bu, biriktiricilik bozukluğunda, bireyin eşyalarını atarken yaşadığı kaygıyı yönetmeyi öğrenmesini sağlar.
4. Duygusal Düzenleme Teknikleri: BDT, bireylere duygusal düzenleme becerileri kazandırarak eşyalarla duygusal bağlarını yönetmelerine yardımcı olur. Bu, kaygı, suçluluk veya pişmanlık gibi duyguları daha sağlıklı bir şekilde ele almayı içerir.
5. Ev Ziyaretleri ve Yerinde Müdahale: BDT, bireyin ev ortamında uygulanarak daha etkili sonuçlar alınabilir. Bu müdahaleler, terapistin bireyle birlikte evde çalışmasını ve bireyin biriktirme davranışlarını doğrudan ele almasını içerir.
Biriktiricilik Bozukluğunu Yönetmek İçin Ek Stratejiler
BDT’nin yanı sıra, biriktiricilik bozukluğunu yönetmek için bireylerin günlük yaşamlarında uygulayabileceği bazı ek stratejiler de bulunmaktadır:
- Küçük Adımlar Atmak: Eşyaları bir kerede değil, küçük adımlarla ve kategoriler halinde ele almak, süreci daha yönetilebilir hale getirir.
- Destek Almak: Biriktiricilik bozukluğu olan bireyler, aile üyeleri veya arkadaşlarından destek alarak daha motive olabilirler. Ayrıca, bir destek grubuna katılmak da faydalı olabilir.
- Rutinler Geliştirmek: Düzenli olarak temizlik ve düzenleme rutinleri oluşturmak, biriktirilen eşyaların kontrol altında tutulmasına yardımcı olabilir.
- Duygusal Günlük Tutmak: Duygularınızı ve düşüncelerinizi yazarak, biriktirme davranışının tetikleyicilerini ve bu davranışın ardındaki duygusal bağlantıları daha iyi anlayabilirsiniz.
Sonuç
Biriktiricilik bozukluğu, bireylerin yaşam alanlarını ve yaşam kalitelerini ciddi şekilde etkileyebilen karmaşık bir ruh sağlığı sorunudur. Ancak, Bilişsel Davranışçı Terapi, bu bozukluğun üstesinden gelmek için güçlü bir tedavi yöntemidir. BDT, bireylerin düşünce ve davranış kalıplarını anlamalarına, eşyalarla sağlıklı bir ilişki kurmalarına ve daha düzenli bir yaşam sürmelerine yardımcı olur. Eğer biriktiricilik bozukluğu sizin veya tanıdığınız birinin hayatını zorlaştırıyorsa, bir uzmandan profesyonel yardım almak bu yolculukta önemli bir adım olacaktır. Unutmayın, değişim mümkündür ve doğru destekle yaşam alanınızı ve zihinsel sağlığınızı yeniden kazanabilirsiniz.
Unutma! Yalnız değilsin.
Uzm. Klinik Psikolog Ferkan Ayyıldız Psikoloji Merkez